8. อฏฺฐวตฺถุกาสิกฺขาปทวณฺณนา

โลกสฺสาทมิตฺตสนฺถววเสนาติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.675) โลกสฺสาทสงฺขาตสฺส มิตฺตสนฺถวสฺส วเสนฯ กิํ ตนฺติ อาห ‘‘กายสํสคฺคราเคนา’’ติฯ กายสํสคฺคราเคเนว ตินฺตา อิธ อวสฺสุตา นาม, น เมถุนราเคนาติฯ กถเมตํ วิญฺญายตีติ อาห ‘‘อยเมว หี’’ติอาทิฯ กิํ ปเนตฺถ การณนฺติ อาห ‘‘สมนฺตปาสาทิกายํ ปนสฺส วิจารณา กตา’’ติฯ ตตฺถายํ วิจารณา – เอตฺถ จ อสทฺธมฺโมติ กายสํสคฺโคว เวทิตพฺโพ, น เมถุนธมฺโมฯ น หิ เมถุนสฺส สามนฺตา ถุลฺลจฺจยํ โหติฯ ‘‘วิญฺญู ปฏิพโล กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุ’’นฺติ (ปาจิ. 676) วจนมฺปิ เจตฺถ สาธกนฺติฯ ยํ เยน กตํ, ตํ ตสฺเสว โหตีติฯ ปุริสปุคฺคลสฺสาติ สามิวจนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ ปุริสปุคฺคเลนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ หตฺโถติ อตฺตโน หตฺโถฯ น เกวลญฺเจตฺถ หตฺถคฺคหณนฺติ ‘‘หตฺโถ นาม กปฺปรํ อุปาทาย ยาว อคฺคนขา’’ติ (ปาจิ. 676) วุตฺตสฺส หตฺถสฺเสว คหณํ, อถ โข ตสฺส จ อญฺญสฺสปิ อปาราชิกเขตฺตสฺส คหณํ เอกชฺฌํ กตฺวา ‘‘หตฺถคฺคหณ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตถา สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหณนฺติ น เกวลํ สงฺฆาฏิกณฺณสฺเสว คหณํ, อถ โข ตสฺส จ อญฺญสฺสปิ ยสฺส กสฺสจิ จีวรปฺปเทสสฺส คหณํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอตฺถ จ ยสฺส กสฺสจี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิตฺถนฺนามํ ฐานนฺติ เอวํนามกํ ฐานํฯ ‘‘ปฏิปาฏิยา วา อุปฺปฏิปาฏิยา วา ปูเรตฺวา’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํฯ ตสฺมา ปฏิปาฏิยา วา อุปฺปฏิปาฏิยา วา เอกนฺตริกาย วา เยน เตน นเยน ปูเรตฺวาติ อตฺโถฯ

ตา อาปตฺติโยติ ตา อาปนฺนา อาปตฺติโยฯ ยถา เจเกกสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ เอวํ วิสุํ วิสุํ สตฺตสุ วตฺถูสุ สตกฺขตฺตุมฺปิ วีติกฺกนฺเตสุ ตา อาปตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติฯ คณนูปิกาติ เทสิตคณนํ อุปคจฺฉติฯ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวาติ ‘‘อญฺญํ วตฺถุํ อาปชฺชิสฺสามี’’ติ อุสฺสาหํ ฐเปตฺวาฯ

อฏฺฐวตฺถุกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ

ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข ปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ

1. อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

มานุสฺสยวเสน โกธูสฺสยวเสนาติ พาหุลฺลนเยน วุตฺตํฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ติจิตฺตํ ติเวทน’’นฺติฯ อฑฺฑกรณตฺถายาติ เอตฺถ อฑฺโฑติ โวหาริกวินิจฺฉโย วุจฺจติฯ ยํ ปพฺพชิตา ‘‘อธิกรณ’’นฺติปิ วทนฺติ, ตสฺส กรณตฺถาย โวหาริกวินิจฺฉยตฺถายาติ วุตฺตํ โหติฯ วีติกฺกมกฺขเณเยวาติ วตฺถุชฺฌาจารกฺขเณเยว, น ตติยาย สมนุภาสนายาติ อธิปฺปาโยฯ ภิกฺขุนิํ สงฺฆโต นิสฺสาเรตีติ อาปนฺนํ ภิกฺขุนิํ ภิกฺขุนิสงฺฆมฺหา นิสฺสาเรติฯ เหตุมฺหิ จายํ กตฺตุโวหาโร ‘‘นิสฺสารณเหตุภูตธมฺโม ‘นิสฺสารณีโย’ติ วุตฺโต’’ติ กตฺวาฯ

ยตฺถ ฐิตายาติ อุปสฺสยภิกฺขาจารมคฺคาทีสุ ยสฺมิํ ฐาเน ฐิตายฯ ตโต ปฏฺฐาย คจฺฉนฺติยาติ ตโต ปฏฺฐาย โวหาริกานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺติยาฯ ทุติเยติ ทุติยาโรจเนฯ เตนาติ อุปาสเกนฯ เอวํ วุตฺตายาติ ‘‘มม จ ตว จ กถํ ตฺวํเยว อาโรเจหี’’ติ วุตฺตายฯ อญฺเญน กถาเปตีติ กปฺปิยการเกน กถาเปติฯ ยถา วา ตถา วา หิ อาโรจิยมาเนติ กปฺปิยการโก วา ภิกฺขุนิยา กถํ ปฐมํ อาโรเจตุ, อิตโร วา อตฺตโน กถํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 679)ฯ กปฺปิยการโก วา อุภินฺนมฺปิ กถํ, อิตโร วา อุภินฺนมฺปิ กถํ อาโรเจตูติ เอวํ ยถา ตถา อาโรจิยมาเนฯ อุภินฺนมฺปิ ปน กถํ สุตฺวาติ ยถา ตถา วา อาโรจิตํ ปน อุภินฺนมฺปิ กถํ สุตฺวาฯ

อากฑฺฒิยมานา คจฺฉตีติ วุจฺจมานา โวหาริกานํ สนฺติกํ คจฺฉติ, อิมสฺส ‘‘ตสฺสา อนาปตฺตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ เอวํ เสเสสุปิฯ รกฺขํ ยาจตีติ ธมฺมิกํ รกฺขํ ยาจติฯ อิทานิ ยถา ยาจิตา รกฺขา ธมฺมิกา โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อุปสฺสเย อญฺเญหิ กตํ อนาจารํ อโนทิสฺส อาจิกฺขนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อตีตํ อารพฺภ อตฺถิ โอทิสฺส อาจิกฺขนา (ปาจิ. อฏฺฐ. 679), อตฺถิ อโนทิสฺส อาจิกฺขนา, อนาคตํ อารพฺภาปิ อตฺถิ โอทิสฺส อาจิกฺขนา, อตฺถิ อโนทิสฺส อาจิกฺขนาฯ

กถํ อตีตํ อารพฺภ โอทิสฺส อาจิกฺขนา โหติ? ภิกฺขุนุปสฺสเย คามทารกา, ธุตฺตาทโย วา เย เกจิ อนาจารํ วา อาจรนฺติ, รุกฺขํ วา ฉินฺทนฺติ, ผลาผลํ วา หรนฺติ, ปริกฺขาเร วา อจฺฉินฺทนฺติฯ ภิกฺขุนี โวหาริเก อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อมฺหากํ อุปสฺสเย อิทํ นาม กต’’นฺติ วทติฯ ‘‘เกนา’’ติ วุตฺเต ‘‘อสุเกน จ อสุเกน จา’’ติ อาจิกฺขติฯ เอวํ อตีตํ อารพฺภ โอทิสฺส อาจิกฺขนา โหติ, สา น วฏฺฏติฯ ตญฺเจ สุตฺวา เต โวหาริกา เตสํ ทณฺฑํ กโรนฺติ, สพฺพํ ภิกฺขุนิยา คีวา โหติฯ ‘‘ทณฺฑํ คณฺหิสฺสนฺตี’’ติ อธิปฺปาเยปิ สติ คีวาเยว โหติฯ สเจ ปน ตสฺส ‘‘ทณฺฑํ คณฺหถา’’ติ วทติ, ปญฺจมาสกมตฺเต คหิเต ปาราชิกํ โหติฯ

เตหิ ‘‘เกนา’’ติ วุตฺเต ปน ‘‘อสุเกนา’ติ วตฺตุํ อมฺหากํ น วฏฺฏติ, ตุมฺเหเยว ชานิสฺสถฯ เกวลญฺหิ มยํ รกฺขํ ยาจาม, ตํ โน เทถ, อวหฏภณฺฑมฺปิ อาหราเปถา’’ติ วตฺตพฺพํฯ เอวํ อโนทิสฺส อาจิกฺขนา โหติ, สา วฏฺฏติฯ เอวํ วุตฺเต สเจปิ เต โวหาริกา เต การเก คเวสิตฺวา เตสํ ทณฺฑํ กโรนฺติ, สพฺพํ สาปเตยฺยมฺปิ คหิตํ, ภิกฺขุนิยา เนว คีวา, น อาปตฺติฯ

ปริกฺขารํ หรนฺเต ทิสฺวา เตสํ อนตฺถกามตาย ‘‘โจโร โจโร’’ติ วตฺตุมฺปิ น วฏฺฏติฯ เอวํ วุตฺเตปิ หิ ยํ เตสํ ทณฺฑํ กโรนฺติ, สพฺพํ ภิกฺขุนิยา คีวา โหติฯ อตฺตโน วจนกรํ ปน ‘‘อิมินา เม ปริกฺขาโร คหิโต, ตํ อาหราเปหิ, มา จสฺส ทณฺฑํ กโรถา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ ทาสทาสิวาปิอาทีนํ อตฺถาย อฑฺฑํ กโรนฺติ, อยํ อกปฺปิยอฑฺโฑ นาม, น วฏฺฏติฯ

กถํ อนาคตํ อารพฺภ โอทิสฺส อาจิกฺขนา โหติ? วุตฺตนเยเนว ปเรหิ อนาจาราทีสุ กเตสุ ภิกฺขุนี โวหาริเก เอวํ วทติ ‘‘อมฺหากํ อุปสฺสเย อิทญฺจิทญฺจ กโรนฺติ, รกฺขํ โน เทถ อายติํ อกรณตฺถายา’’ติฯ ‘‘เกน เอวํ กต’’นฺติ วุตฺเต ‘‘อสุเกน จ อสุเกน จา’’ติ อาจิกฺขติฯ เอวํ อนาคตํ อารพฺภ โอทิสฺส อาจิกฺขนา โหติ, สาปิ น วฏฺฏติฯ เตสญฺหิ ทณฺเฑ กเต ปุริมนเยเนว สพฺพํ ภิกฺขุนิยา คีวาฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวฯ

สเจ ปน โวหาริกา ภิกฺขุนุปสฺสเย เอวรูปํ อนาจารํ กโรนฺตานํ ‘‘อิมํ นาม ทณฺฑํ กโรมา’’ติ เภริํ จราเปตฺวา อาณาย อติฏฺฐมาเน ปริเยสิตฺวา ทณฺฑํ กโรนฺติ, ภิกฺขุนิยา เนว คีวา, น อาปตฺติฯ

โย จายํ ภิกฺขุนีนํ วุตฺโต, ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโยฯ ภิกฺขุโนปิ หิ โอทิสฺส อาจิกฺขนา น วฏฺฏติ, ยํ ตถา อาจิกฺขิเต เตสํ ทณฺฑํ กโรนฺติ, ตํ สพฺพํ คีวา โหติฯ วุตฺตนเยเนว ทณฺฑํ คณฺหาเปนฺตสฺส ปาราชิกํฯ โย ปน ‘‘ทณฺฑํ กริสฺสนฺตี’’ติ ชานนฺโตปิ อโนทิสฺส กเถติ, เต จ ปริเยสิตฺวา ทณฺฑํ กโรนฺติเยว, น โทโสฯ วิหารสีมาย รุกฺขาทีนิ ฉินฺทนฺตานํ วาสิผรสุอาทีนิ คเหตฺวา ปาสาเณ โกฏฺเฏนฺติ, น วฏฺฏติฯ สเจ ธารา ภิชฺชติ, การาเปตฺวา ทาตพฺพาฯ อุปธาวิตฺวา เตสํ ปริกฺขาเร คณฺหนฺติ, ตมฺปิ น กาตพฺพํฯ ลหุปริวตฺตญฺหิ จิตฺตํ, เถยฺยเจตนาย อุปฺปนฺนาย มูลจฺเฉชฺชมฺปิ คจฺเฉยฺยฯ

อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โจริวุฏฺฐาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

มลฺลคณภฏิปุตฺตคณาทิกนฺติอาทีสุ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.683) มลฺลคโณ นาม นารายนภตฺติโก ตตฺถ ตตฺถ ปานียฏฺฐปนโปกฺขรณิขณนาทิปุญฺญกมฺมการโก คโณฯ ภฏิปุตฺตคโณ นาม กุมารภตฺติกคโณฯ ธมฺมคโณติ สาสนภตฺติโก อเนกปฺปการปุญฺญกมฺมการโก คโณฯ คนฺธิกเสณีติ อเนกปฺปการสุคนฺธิวิกติการโก คโณฯ ทุสฺสิกเสณีติ ทุสฺสวาณิชสมูโห, เปสการคโณติ อตฺโถฯ

วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยาฯ เกนจิ กรณีเยน ปกฺกนฺตาสุ ภิกฺขุนีสุ อคนฺตฺวา ขณฺฑสีมํ ยถานิสินฺนฏฺฐาเนเยว อตฺตโน นิสฺสิตกปริสาย สทฺธิํ วุฏฺฐาเปนฺติยา วาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 683), อญฺญํ สีมํ วา นทิํ วา คนฺตฺวา วุฏฺฐาเปนฺติยา กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาตีติ อาห ‘‘โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐาน’’นฺติฯ อนาปุจฺฉา วุฏฺฐาปนวเสน กิริยากิริยํฯ ปญฺญตฺติํ อชานนฺตา อริยาปิ วุฏฺฐาเปนฺตีติ วา กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติกฺขเณ วิปากาพฺยากตสมงฺคิตาวเสน วา ติจิตฺตํฯ

โจริวุฏฺฐาปิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา

อญฺโญ คาโม คามนฺตรํฯ นทิปารนฺติ นทิยา ปาริมตีรํฯ ‘‘คามนฺตรํ คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 687, 691) วุตฺตตฺตา อญฺญสฺมิํ คาเมเยว อาปตฺติ, น สกคาเมติ อาห ‘‘สกคามโต ตาวา’’ติอาทิฯ ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺเตติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐาเน วา อติกฺกนฺเตฯ ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเตติ ทุติเยน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺตมตฺเตฯ เยสุ ปน โปตฺถเกสุ ‘‘เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อติกฺกนฺเต, อุปจาเร วา โอกฺกนฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต, โอกฺกนฺตมตฺเต วา สงฺฆาทิเสโส’’ติ ปาโฐ ทิสฺสติ, ตตฺถ ‘‘โอกฺกนฺเต, โอกฺกนฺตมตฺเต วา’’ติ เอตานิ ทฺเว ปทานิ ปาฬิยา วิรุชฺฌนฺติฯ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ (ปาจิ. 692) หิ ปาฬิฯ ตถา สมนฺตปาสาทิกายปิ วิรุชฺฌนฺติฯ ตตฺถ หิ –

‘‘ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ เอเกน ปาเทน อติกฺกมติ, ถุลฺลจฺจยํฯ ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโสฯ อปิเจตฺถ สกคามโต…เป.… เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเรวา อติกฺกนฺตมตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโส’’ติ –

วุตฺตํฯ ‘‘ปฐมํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติอาทิวจนโต (ปาจิ. 692) ปทสา คมนเมว อิธาธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ปทสา ปวิสนฺติยา อาปตฺตี’’ติฯ อิมินา สเจปิ หตฺถิปิฏฺฐิอาทีหิ วา อิทฺธิยา วา ปวิสติ, วฏฺฏติเยวาติ ทสฺเสติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน สมนฺตปาสาทิกาย (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) วุตฺโตติ อธิปฺปาโยฯ

นทิปารคมเน วุตฺตลกฺขณาย นทิยาติ ‘‘นที นาม ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา อนฺตรวาสโก เตมิยตี’’ติ (ปาจิ. 692) นทิปารคมนวิภงฺเค วุตฺตลกฺขณาย นทิยาฯ นทิปารคมนวิภงฺโค หิ อิธ นทิปารคมนสทฺเทน วุตฺโตฯ ปุน โอริมตีรเมว ปจฺจุตฺตรนฺติยา วาติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย โอติณฺณตฺตา วุตฺตํฯ อิตริสฺสา ปน อยํ ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ฐิตา โหติ, ตสฺมา ปรตีรํ คจฺฉนฺติยา อนาปตฺติฯ

สเจ สชฺฌายํ วา ปธานํ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ กมฺมํ กุรุมานา ‘‘ปุเร อรุเณเยว ทุติยิกาย สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) อาโภคํ กโรติ, อชานนฺติยา เอว ตสฺสา อรุโณ อุคฺคจฺฉติ , อนาปตฺตีติ อาห ‘‘ปุเร อรุเณเยวา’’ติอาทิฯ อถ ปน ‘‘ยาว อรุณุคฺคมนา อิเธว ภวิสฺสามี’’ติ วา อนาโภเคน วา วิหารสฺส เอกเทเส อจฺฉติ, ทุติยิกาย หตฺถปาสํ น โอตรติ, อรุณุคฺคมเน สงฺฆาทิเสโสฯ หตฺถปาโสเยว หิ อิธ ปมาณํฯ หตฺถปาสาติกฺกเม เอกคพฺโภปิ น รกฺขติฯ เตนาห ‘‘เอกคพฺเภ…เป.… อาปตฺตี’’ติฯ

ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วาติ เอตฺถ ทสฺสนูปจาโร นาม ยตฺถ ฐิตํ ทุติยิกา ปสฺสติฯ สวนูปจาโร นาม ยตฺถ ฐิตา มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิย, ธมฺมสฺสวนาโรจนสทฺเทน วิย จ ‘‘อยฺเย’’ติ สทฺทายนฺติยา สทฺทํ สุณาติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา โอหียนํ นาม ทสฺสนูปจารสวนูปจารานมญฺญตรสฺส วิชหนํ, ตสฺมาฯ อนฺโตคาเม ปน โอหียนํ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘อินฺทขีลาติกฺกมโต ปฏฺฐายา’’ติ อาทิฯ ตตฺถ อินฺทขีลาติกฺกมโตติ อุมฺมาราติกฺกมโตฯ พหิคาเมติ คามสฺส พหิปเทเสฯ มคฺคมูฬฺหา อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺตีติ อาห ‘‘มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิยา’’ติฯ มคฺคมูฬฺหํ อวฺหายนฺตสฺส สทฺเทน วิยาติปิ วทนฺติฯ สทฺทายนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยาฯ ‘‘สทฺทสฺสวนาติกฺกเม อาปตฺติเยวา’’ติ อิมินา ทสฺสนูปจาโร เอวรูเป สวนูปจาเร วิชหิเต น รกฺขติ, ชหิตมตฺเตว อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสาติ ทสฺเสติฯ

มคฺคํ คจฺฉนฺตีติ เอกมคฺคํ คจฺฉนฺติฯ สเจ ปุริมาโย อญฺเญน มคฺเคน คจฺฉนฺติ, ปกฺกนฺตา นาม โหนฺติ, อนาปตฺติเยวฯ ทฺวินฺนํ คจฺฉนฺตีนํ เอกา อนุพนฺธิตุํ อสกฺโกนฺตี ‘‘คจฺฉตุ อย’’นฺติ โอหียติ, อิตราปิ ‘‘โอหียตุ อย’’นฺติ คจฺฉติ, ทฺวินฺนมฺปิ อาปตฺติฯ สเจ ปน คจฺฉนฺตีสุ ปุริมาปิ อญฺญํ มคฺคํ คณฺหาติ, ปจฺฉิมาปิ อญฺญํ, เอกา เอกิสฺสา ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ทฺวินฺนมฺปิ อนาปตฺติฯ

‘‘สงฺฆาทิเสสา จตุโร’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 479) อยํ ปญฺโห อรุณุคฺคมเน คามนฺตรปริยาปนฺนํ นทิปารํ โอกฺกนฺตภิกฺขุนิํ สนฺธาย วุตฺโตฯ

สา หิ สกคามโต ปจฺจูสสมเย นิกฺขมิตฺวา อรุณุคฺคมนกาเล วุตฺตปฺปการํ นทิปารํ โอกฺกนฺตมตฺตาว รตฺติวิปฺปวาสคามนฺตรนทิปารคมนคณมฺหาโอหียนลกฺขเณ เอกปฺปหาเรเนว จตุโร สงฺฆาทิเสเส อาปชฺชติฯ

ปกฺขสงฺกนฺตาย วาติ ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตายฯ อนนฺตราเยนาติ หตฺถิโมจนาทิอนฺตรายํ วินาฯ

เอกคามนฺตรคมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อุกฺขิตฺตกโอสารณสิกฺขาปทวณฺณนา

ตสฺเสว การกสงฺฆสฺสาติ โย อุกฺเขปนียกมฺมการโก คโณ, ตสฺเสว การกสงฺฆสฺสฯ วตฺเต วา วตฺตนฺตินฺติ เตจตฺตาลีสปฺปเภเท เนตฺถารวตฺเต วตฺตมานํฯ

อุกฺขิตฺตกโอสารณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. โภชนปฺปฏิคฺคหณปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกโตอวสฺสุเตติ ปุคฺคลสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อวสฺสุเตฯ มหาปจฺจริยํ ปเนตฺถ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาเวติ ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 701) วุตฺตํฯ ตํ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ (ปาจิ. 703) อิมาย ปาฬิยา น สเมติฯ ยทิ หิ ปุคฺคลสฺส อวสฺสุตภาโว นปฺปมาณํ, กิํ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี’’ติ อิมินา วจเนน, ‘‘อนาปตฺติ อุภโตอนวสฺสุตา โหนฺติ, อนวสฺสุตา ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ สิยาฯ อุโภสุ อนวสฺสุเตสูติ ปุคฺคโล เจว ภิกฺขุนี จาติ อุโภสุ อนวสฺสุเตสุ คณฺหนฺติยา สพฺพถาปิ อนาปตฺติฯ ‘‘อนวสฺสุโต’’ติ วา ญตฺวา คณฺหนฺติยาติ สยํ อนวสฺสุตา สมานา อวสฺสุเตปิ ‘‘อนวสฺสุโต อย’’นฺติ สญฺญาย ตสฺส หตฺถโต ปฏิคฺคณฺหนฺติยาฯ อถ สยํ อนวสฺสุตาปิ อญฺญํ อวสฺสุตํ วา อนวสฺสุตํ วา ‘‘อวสฺสุโต’’ติ ญตฺวา ปฏิคฺคณฺหาติ, ทุกฺกฏเมวฯ วุตฺตญฺเหตํ อนนฺตรสิกฺขาปเท ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อยฺเย, น ปฏิคฺคณฺหาสีติ, อวสฺสุตา, อยฺเยติ, ตฺวํ ปน, อยฺเย, อวสฺสุตาติ, นาหํ, อยฺเย, อวสฺสุตา’’ติฯ

โภชนปฺปฏิคฺคหณปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โภชนปฺปฏิคฺคหณทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุกฺกฏาทิกา สงฺฆาทิเสสปริโยสานา อาปตฺติโย อิมินา สิกฺขาปเทน อุยฺโยชิกาเยว, อิตริสฺสา ปน อาปตฺติเภโท ปฐมสิกฺขาปเทนาติ อาห ‘‘สา เอวํ อุยฺโยชเนนา’’ติอาทิฯ

กุลานุทฺทยตายาติ กุลานุกมฺปกตายฯ

โภชนปฺปฏิคฺคหณทุติยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-13. สญฺจริตฺตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สญฺจริตฺตาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14-17. สงฺฆเภทกาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ภิกฺขุนี สงฺฆํ น ภินฺทตีติ กมฺมํ, อุทฺเทโส จาติ ทฺวีหิ เภโท, โส ตาย สทฺธิํ นตฺถีติ ภิกฺขุนี สงฺฆํ น ภินฺทติฯ น เกวลํ ปริวาสาภาโวเยวาติ อาห ‘‘ฉาทนปจฺจยาปี’’ติอาทิฯ เอตฺถ จ ‘‘ฉาทนปจฺจยาปิ น ทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติ ปาโฐ ทฏฺฐพฺโพ, ฉาทนปจฺจยาปิ ทุกฺกฏํ น อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ เอวญฺจ กตฺวา –

‘‘อาปชฺชติ ครุกํ สาวเสสํ;

ฉาเทติ อนาทริยํ ปฏิจฺจ;

น ภิกฺขุนี โน จ ผุเสยฺย วชฺชํ;

ปญฺหาเมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481) –

เอตฺถ ภิกฺขุนินิเสโธ อุปปนฺโน โหติฯ เยสุ ปน โปตฺถเกสุ ‘‘ฉาทนปจฺจยา ปน ทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติ วินา น-การํ ปาโฐ ทิสฺสติ, โส ปมาทเลโขติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปริวาโส นาม นตฺถิ, ตสฺมาฯ